HKW zoekt uit: Wat doe je tegen een kwallenbeet?

Zoals elke ochtend liep ik vanmorgen met mijn hondjes over het strand. Maar bij de branding schrok ik: het hele strand lag bezaaid met aangespoelde kwallen en dan was een kwallenbeet zo gebeurd. Het was blijkbaar aflandige wind. De bovenste waterlaag van de zee wordt dan vanaf de land de zee in geblazen, terwijl de onderstroom naar de kust beweegt en die neemt de kwallen mee.

Daar ging mijn frisse duik, want het zou onmogelijk zijn om tussen deze bijzondere wezens door te zwemmen zonder gestoken te worden. Dat risico wilde ik niet nemen. Helemaal niet omdat een paar dagen eerder nog iemand tijdens het surfen een kwallenbeet in haar gezicht kreeg – met een flinke, pijnlijke plek tot gevolg. Maar wat kun je eigenlijk doen als je door een kwal gestoken wordt?

Kwallen horen bij de zomer aan zee, net als zand tussen je tenen en de geur van zonnebrand. Maar hun beten – of beter gezegd: steken – kunnen je stranddag flink verpesten. Gelukkig kun je veel doen om de pijn te verzachten én om beten te voorkomen.

Wat zijn kwallen eigenlijk?

Kwallen zijn bijzondere dieren. Ze bestaan voor het grootste deel uit water en hebben geen hersenen, hart of botten. Toch zijn ze uitstekende overlevers en al honderden miljoenen jaren op aarde. Ze drijven rond in de zee en laten zich meevoeren door stromingen. Het grootste deel van hun lichaam is zacht en doorzichtig, maar aan hun tentakels schuilt het gevaar.

Hoe “bijten” kwallen?

Strikt genomen bijten kwallen niet – ze steken. Aan hun tentakels zitten duizenden kleine netelcellen (nematocysten) die gif injecteren wanneer je ermee in aanraking komt. Dit is hun verdedigingsmechanisme én een manier om prooien te vangen. Wanneer je als zwemmer een tentakel raakt, spuiten deze cellen als kleine harpoentjes gif in je huid. Dat veroorzaakt een felle, branderige pijn.

Waarom doet een kwallenbeet pijn?

Het gif dat vrijkomt bij een kwallensteek prikkelt je zenuwen en veroorzaakt een acute pijn, vaak vergezeld door jeuk, roodheid en zwelling. Sommige mensen krijgen blaren of zelfs allergische reacties, afhankelijk van het soort kwal en je eigen gevoeligheid. In Nederlandse wateren zijn de meeste kwallen niet gevaarlijk, maar wel vervelend. Buiten Europa – zoals in Australië of Azië – kunnen sommige soorten wél levensbedreigend zijn.

Waarom verschillen kwallen van kleur?
De kleur van een kwal hangt af van pigmenten in zijn lichaam, de manier waarop licht wordt weerkaatst én hoe doorzichtig hij is. Zo heeft de blauwe haarkwal bijvoorbeeld blauw of geel pigment, terwijl de oorkwal vrijwel kleurloos is en licht doorlaat. Sommige kwallen lijken zelfs te glinsteren door ribbels die het licht reflecteren. Ook de omgeving speelt mee: een kwal oogt in ondiep water vaak lichter dan op grotere diepte.

Wat kun je doen bij een kwallenbeet?

Als je gestoken bent door een kwal, volg dan deze stappen:

1. Kom rustig het water uit. Beweeg zo min mogelijk, zodat het gif zich niet verder verspreidt.
2. Spoel de plek met zeewater. Geen kraanwater gebruiken! Zoet water activeert juist de overgebleven netelcellen.
3. Verwijder eventuele tentakels. Gebruik een pincet of de rand van een bankpas (niet met je blote hand).
4. Neutraliseer het gif. Bij sommige kwallen helpt het om azijn (witte natuurazijn) over de plek te gieten. Dit werkt níet bij alle soorten – in Nederland is het meestal niet nodig, maar kan geen kwaad.
5. Verzacht de pijn. Leg een warme doek (40–45°C) op de plek voor 20-30 minuten. Warmte breekt het gif af en verlicht de pijn.
6. Gebruik eventueel een pijnstiller of antihistamine als de plek blijft jeuken of gezwollen is.

Niet doen:

• Spoelen met zoet water
• Wrijven of krabben
• Urine gebruiken (een fabeltje!)

Hoe kun je een kwallenbeet voorkomen?

Voorkomen is altijd beter dan genezen. Let hierop als je gaat zwemmen:

• Check de vlaggen en borden op het strand. In kwallenseizoen (vaak juli-augustus) wordt vaak gewaarschuwd.
• Draag een UV-shirt of wetsuit. Vooral handig voor kinderen – zo is je huid beschermd tegen de kwallen en tegen de zon.
• Vermijd zwemmen bij sterke wind van zee naar het strand. Dan komen kwallen vaak dichterbij.
• Let op het wateroppervlak. Zie je slierten of kwallen drijven? Even uit de buurt blijven.
• Gebruik een kwallenwerende zonnebrandcrème. Er bestaan crèmes met ingrediënten die netelcellen kunnen blokkeren.

Tot slot

Een kwallenbeet is vervelend, maar meestal onschuldig. Met de juiste eerste hulp is de pijn vaak snel onder controle. Blijf kalm, neem de juiste stappen en je bent zo weer klaar voor een volgende duik. Heb jij nog tips? Laat het ons weten.

Wil je zwemmen in natuurwater, maar geen kwallen tegenkomen? Check dan dit artikel met een overzicht aan plekken waar dat kan.