Zo snel mogelijk van het gas af, maar hoe?

Onze nationale gasbel raakt op. Groningen beeft. We willen voldoen aan het klimaatakkoord van Parijs. Redenen genoeg om van het gas af te gaan. Het kabinet heeft daarom voor nieuwbouwoningen per 1 januari 2018 de aansluitplicht op het gasnet afgeschaft. Milieuvriendelijke technieken krijgen hiermee eindelijk echt een kans. Maar hoe kun je koken koken, douchen en je huis verwarmen zonder gas? En hoe draai je in een bestaande woningen de gaskraan dicht? hetkanwel zet de mogelijkheden op een rij.
Gas wordt wel eens de ‘schoonste’ fossiele brandstof genoemd. Maar dat is ronduit misleidend. Aardgas is vervuilend en het leidt tot CO2-uitstoot. Ongeveer 30% van onze landelijke CO2-uitstoot veroorzaken we nu door het verwarmen van woningen, gebouwen en tuinbouwkassen. Als we willen voldoen aan het klimaatverdrag van Parijs, moeten we ook onze gasverslaving aanpakken.
Jaarlijks krijgen ruim 40.000 nieuwbouwhuizen een nieuwe gasaansluiting. Zodra de aansluitplicht op gas vervalt, bepalen gemeenten zelf of ze woningen willen aansluiten op een warmtenet of een ander energienetwerk. Nu kunnen ze dat alleen via een ingewikkelde omweg.

Verschillende serieuze alternatieven voor gas

Zet het kabinet ons eigenlijk in de kou nu ze van het gas af wil? Zeker niet. We kunnen huizen ook op andere manieren verwarmen. Kansrijke technieken zijn lokale warmtenetten en elektriciteit. Groen gas wordt ook vaak genoemd, maar het aanbod hiervan is nog te beperkt voor grootschalige toepassing.

De duurzaamheid van warmtenetten

Verschillende gemeenten zien een belangrijke rol voor warmtenetten om gas te vervangen. Hierbij worden woningen verwarmd via een ondergronds netwerk van warmteleidingen. De warmtebron is bijvoorbeeld restwarmte van industriële processen, aardwarmte of warmte van afvalverbrandingsinstallaties.
Hoe duurzamer de warmtebron, hoe duurzamer het warmtenet. Een belangrijke maatstaf voor het bepalen van de milieuvriendelijkheid is het Equivalent Opwekrendement (EOR). Dit getal geeft de verhouding aan tussen de geleverde warmte door het warmtenet en de totale hoeveelheid primaire energie (fossiele brandstof) die hiervoor gebruikt is. Het meest duurzame warmtenet van Nederland ligt in Alkmaar. Dat levert een EOR van maar liefst 14. Een uitzonderlijk hoge score, want de meeste warmtenetten kennen een EOR van ongeveer 2.

Het oudste warmtenet van Nederland, in Utrecht, scoort het slechtst: 1,3. Dit draait bijna volledig op gas. Aanbieder Eneco gaat het warmtenet wel verder verduurzamen met een biomassacentrale, maar dat verbetert de milieuvriendelijkheid slechts beperkt. De EOR stijgt dan van 1,3 naar 1,75. Mede onder druk van de lokale politiek onderzoekt de energieleverancier daarom andere mogelijkheden om het warmtenet te verduurzamen. Bijvoorbeeld door te kiezen voor restwarmte van de rioolwaterzuivering of geothermie als warmtebron.

Duur monopolie

Huurders en huiseigenaren kiezen niet zelf voor een aansluiting op het warmtenet. Dat hebben projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties en gemeenten al voor hen gedaan. Je stapt ook niet makkelijk over op een andere warmtebron, want dat kost al snel duizenden euro’s.
Vanwege deze monopoliepositie mag een warmteleverancier geen hoger tarief in rekening brengen dan wanneer je een gasaansluiting zou hebben. Maar in de praktijk pakt dit vaak anders uit. Dat bleek onlangs bij een onderzoek in Utrecht. Huurders of eigenaren van een woning met stadsverwarming bleken gemiddeld tenminste €110,- per jaar meer te betalen. En volgens stichting Stadsverarming was deze inschatting nog aan de lage kant.

100% elektrisch (all electric)

Je kunt je huis ook verwarmen met stroom uit het stopcontact. Nieuwbouw woningen kunnen direct geschikt gemaakt worden voor deze manier van verwarmen met goede isolatie, zonnepanelen, een warmtepomp en warmteboiler. Als hier bij de bouw rekening mee wordt gehouden, zijn de kosten heel overzichtelijk. Je verdient de investering bovendien terug via een lagere energierekening. Uit een recente proef van Stedin blijkt ook dat het stroomnet geschikt gemaakt kan worden voor een stevige toename van de elektriciteitsvraag.
Als je een bestaand huis geschikt wilt maken voor elektrische verwarming krijg je wel te maken met een flinke kostenpost. De prijzen lopen uiteen van 40 tot 80 duizend euro. Volgens Urgenda kun je een huis all electric én energieneuraal maken voor ongeveer €35.000,-. Dat bedrag betaalt een gemiddeld Nederlands gezin in 15 jaar aan stroom en warmte.

Bestaande bouw

Met het afschaffen van de gasaansluitplicht zet het kabinet een belangrijke duurzame stap voor nieuwbouwwoningen. Maar Nederland telt ook miljoenen bestaande woningen. Ook die zullen van het gas af moeten. Hoe? Daarvoor denkt het kabinet nog na over nieuwe regels en eventuele maatregelen.
Ondertussen staan de ontwikkelingen voor de bestaande bouw echter niet stil. Dertig gemeenten zijn betrokken bij een Green Deal om vooral bestaande woningen op een andere manier te laten verwarmen dan met aardgas. De gemeente Amsterdam wil bijvoorbeeld voor 1 januari 2018 10.000 bestaande woningen aanwijzen die zullen worden omgezet naar aardgasvrij.

Belangrijke rol voor de overheid

Ook zijn er duurzame koplopers die laten zien dat je een bestaande woning aardgasvrij kunt maken. Neem Utrechter Michel Post. In een vermakelijke reportage van het TV-programma Groen Licht toont hij hoe hij in zijn huurwoning de gaskraan heeft dichtgedraaid. “Ik ben afgelopen winter begonnen met allerlei experimenten om niet in de kou te zitten zonder gas. Ik heb vooral gebruik gemaakt van elektrische verwarming, zoals elektrische dekens en straalkacheltjes. Normaal zijn die niet heel zuinig, maar doordat ik op mijn dak wel 28 zonnepanelen heb liggen, werd de stroom daarvoor duurzaam opgewekt.”
De experimentele aanpak van Michel Post zal waarschijnlijk geen massale navolging krijgen. Als we de gaskraan dicht willen draaien bij alle bestaande huizen, dan lijkt de bal te liggen bij de overheid.
Er kan bijvoorbeeld een nationaal fonds worden ingericht uit de opbrengsten van het Groningse aardgas. Daarnaast kan het nieuwe kabinet besluiten om grootverbruikers van aardgas meer belasting te laten betalen. De grootste verbruikers betalen nu namelijk het minste belasting!
Daarnaast kunnen nieuwe technieken gestimuleerd worden. Dat kan met subsidies maar ook door in één keer hele huizenblokken of straten te verduurzamen. Gemeenten of woningbouwcorporaties kunnen hiervoor tenders uitschrijven om de beste aanbieder van het project te bepalen. De prijs van nieuwe technologie gaat met deze aanpak meestal sterk omlaag, zoals we onlangs nog zagen bij de tenders voor windenergie op zee.