Het water van de Kagerplassen bij Warmond ligt er rimpelloos bij. Aan de horizon dobbert een zeilbootje, terwijl aan de oever een fuut onder het oppervlak duikt op zoek naar eten. Joost van Schie komt vanaf de overkant aangevaren. Het is de enige manier om op de familieboerderij De Eenzaamheid te komen: het ligt namelijk op een ingepolderd eiland. “Ik weet niet beter,” zegt Joost met een grote grijns over de idyllische omgeving. “Ik ken het al 35 jaar en ben er opgegroeid.” Hij is er ook vertrokken, naar Amsterdam, maar een paar jaar geleden keerde hij terug met een hoop ambitieuze plannen in z’n achterzak.
Koeien, kaas en het klimaat
Toen Joost voor het eerst opperde dat hij misschien wel terug wilde komen naar de boerderij lachte zijn vader hem vierkant uit. In zijn ogen was Joost inmiddels veel te verstadst. “Blijf jij nou maar in Amsterdam, wij regelen het hier wel,” was de boodschap. En hoewel Joost daar inderdaad zijn droombaan had, kroop het bloed waar het niet gaan kon en volgde hij zijn hart. “Ik heb best lang research gedaan, ben bij boeren langsgegaan en heb met beleidsmakers gepraat,” vertelt hij. “Zo kwam ik erachter dat de boerderij niet alleen maar over koeien en kaas gaat, maar steeds meer over koeien, kaas en het klimaat.” En dat vond Joost als econoom, en als boerenzoon, interessante materie om zijn tanden in te zetten.
Kruiden en kippen in het weiland
In de wei grazen 50 melkkoeien, Monbéliardes (voor de kenners), die per jaar zo’n 5700 liter melk geven. Dat is ongeveer de helft van een reguliere melkveehouderij, omdat er minder koeien zijn en deze koeien minder melk produceren. Elke ochtend maken Joost en zijn vader er kaas van, zeker nu de pont om de melk mee naar het vasteland te vervoeren ter reparatie aan wal ligt en de melk niet in grote hoeveelheden afgevoerd kan worden. Maar er gebeurt meer. “Dit is al honderden jaren grasland, sinds het zo ingepolderd is. Wij zijn nu aan het kijken of we het gras kruidenrijker kunnen maken. Dat doen we op verschillende manieren. In eerste instantie door hele dunne streepjes van de zoden een beetje open te werken en daar door te zaaien. Dan hebben de kruiden een voorsprong op het gras. Maar ook door kruiden in te zaaien voor Wilder Land, die maken er thee van. We onderzoeken nu of we daar meerjarige planten tussen kunnen zetten, zodat we niet elk jaar alles opnieuw hoeven in te zaaien.”
Volgend jaar komen er ook kippen op de boerderij, die achter de grazende koeien aan lopen. “We hebben net een crowdfundingactie voor een rijdend kippenhok afgerond,” zegt Joost. “Kippen hebben beschutting nodig om zich veilig te voelen. Daarom bouwen we een hok op wielen dat we makkelijk kunnen verplaatsen, zodat de kippen achter de koeien aan kunnen lopen. De kippen krabben van nature in de grond waardoor er ruimte ontstaat tussen de graszoden voor andere planten, zoals kruiden. Daarnaast zoeken ze in de mest van de koeien naar beestjes waardoor de mest beter verspreid wordt en de bodem het makkelijker kan opnemen.”
Een betere sponswerking van de bodem
Hoewel De Eenzaamheid een melkveehouderij is en er dus geen gewassen worden verbouwd, gelooft Joost heilig in het nut van bodemverbetering. “Enerzijds, omdat ik denk dat diversiteit aan voer voor de koeien zorgt voor een betere gezondheid van de beesten en voor betere melk. Ik denk ook dat je wilde kruiden terug proeft in de wilde weidenkaas die we maken, maar dat laat ik graag aan anderen over om te bepalen. Anderzijds, is er ook een ecologische reden om de bodemopbouw te willen verbeteren: het zorgt voor een betere sponsfunctie. Het is een beetje een technisch verhaal, maar in de zomer zakt het grondwaterpeil en dan krijg je dat zuurstof door de humus en de klei bij de veenlaag kan komen. Dat is verteerd organisch materiaal waar koolstof in zit, dat dan opstijgt als CO2. Als de bodem meer water kan vasthouden en transporteren, hoop ik dat we dat proces kunnen afremmen.”
Een diversiteit aan planten en het toevoegen van kippen, die achter de koeien aan in de bodem krabben, moet daaraan bijdragen. Net als het strip grazen, waarbij de koeien 12 uur lang een bepaalde strip grond mogen begrazen en daarna weer verplaatst worden. Zo heeft het gras de minste stress en wordt de bodem optimaal gevoed. “Dat is althans de gedachte, maar ik kan er over tien jaar pas echt iets over zeggen natuurlijk. Dan weet ik pas of het ook echt werkt.”
Een boerderij in transitie
Is het een grote stap om naast de koeien en de kaas ook het klimaat als doelstelling te hebben? “Dat ligt eraan hoe je het definieert. Je kan er meer of minder principieel in staan. Ik denk dat als we toe willen naar een emissieloze boerderij, dat het best een uitdaging is. Maar als we het gewoon een stukje beter willen doen, dan valt het wel mee. Er zijn genoeg maatregelen die we nu al kunnen toepassen.” Joost kijkt als econoom het liefst vooruit en werkt met meerjarenplannen waarin hij kan anticiperen op wat er – in zijn ogen – nog komen gaat.
“Er zijn een aantal problemen die we volgens mij beter in één keer kunnen aanpakken. Stikstof natuurlijk, maar vanuit het klimaatakkoord hangt er ook een CO2-reductie ambitie boven het hele veenweidegebied. Biodiversiteit is een issue waarvoor Europese regelgeving gaat komen. En we voldoen in Nederland niet aan de kaderrichtlijn water, omdat er hier te veel nutriënten als nitraat in het grondwater zitten, dus dat wordt vanaf 2027 ook een probleem. Laten we erkennen dat die problemen er zijn en ze in één keer goed aanpakken in plaats van dat we blijven kaasschaven en er iedere vijf jaar vanuit Den Haag of Brussel weer nieuwe maatregelen komen waarmee het wel weer even kan. Want dan moet je als boer elke keer opnieuw investeren en veranderen als je net je zaakjes op orde had. Daarom probeer ik zelf verder vooruit te kijken en de lijn te bepalen.”
Doe mee aan veradering van het voedselsysteem bij Triodos Bank Triodos Bank pleit al jaren voor een systeem dat geen schade veroorzaakt aan het milieu, de bodem of de biodiversiteit. We financieren initiatieven die dit willen realiseren met het spaar- en beleggingsgeld van onze klanten. Denk aan biologische winkels en restaurants, maar ook biologisch werkende boeren zoals De Eenzaamheid, voedselverwerkende bedrijven en groothandels. Ben jij nieuwsgierig naar duurzaam beleggen? Triodos Groenfonds is het groenste beleggingsfonds van Nederland, waarmee je onder meer investeert in biologische landbouw. Ontdek meer over beginnen met groen beleggen.
Vooruitkijken naar 2040
“Onze aanpak heet Route Regeneratief 2040. We geven onszelf 20 jaar de tijd om te experimenteren en uit te zoeken wat dat nou betekent: regeneratief boeren op deze plek. Het is middenin de randstad in een open gebied waar verschillende functies bij elkaar komen en waar we te maken hebben met de veenweide uitdagingen, dus in die hyper lokale context zie ik de ontwikkeling van deze boerderij. We willen een voedselproducent zijn, die ook ruimte geeft aan de natuur, die ook groene energie produceert, die ook ontspanning en recreatiemogelijkheden aanbiedt en de mensen in de buurt weer in contact brengt met het voedsel dat we hier maken.”
Daarvoor werkt Joost samen met verschillende partijen. “Mensen van het instituut Deltares en de TU Delft doen hier onderzoek naar het grondwater. We telen bij wijze van experiment kruiden, groenten en bloemen om de biodiversiteit te vergroten. Dat doen we met vrijwilligers uit de buurt onder leiding van trainee Eske. We leveren elke week aan 15 gezinnen uit de omgeving een boerderijpakket. We werken samen met Wij.land om het evenwicht tussen landbouw, natuur en landschap te bewaren. En met Wilder Land om thee van (on)kruid te maken. Samen met al die mensen willen we ontdekken hoe een regeneratieve boerderij eruitziet op deze plek. We willen de bodem- en waterkwaliteit verbeteren, de CO2 opslag en de biodiversiteit waarborgen en natuurlijk ook een paar centen verdienen, want anders draaien we het niet rond. Het is een zoektocht en zo’n transitie kost tijd en geld.”
Hebben koeien nog toekomst?
Bij deze vraag schuwt Joost niet om ook naar de gevoelige thema’s te kijken voor een melkveeboer. Want hebben koeien nog wel toekomst in de eiwittransitie waarin we steeds meer richting plantaardig voedsel gaan? “Ook daar moet je over nadenken. Ik geloof echt in diversificatie van het landschap en van het verdienmodel. Maar als je de koeien hier weghaalt, is het over vijf jaar moerasbos. Of je moet het gaan maaien, maar dan heb je diesel nodig en waar ga je het gemaaide gras dan laten? Uit onderzoek van experts blijkt dat koeien de beste manier van landschapsbeheer zijn op veenweidegrond, mits niet te intensief. Geen koeien is in mijn ogen dan ook niet wenselijk.”
“Maar de trend naar meer plantaardig voedsel zie ik ook en ik denk ook dat die logisch is. Daarin heb ik het meeste met de visie van Dan Barber, chef-kok in New York. Hij zegt dat je bord een afspiegeling moet zijn van de draagkracht van de aarde. Dat betekent dus echt een heel klein stukje vlees, wat zuivel en vooral heel veel groenten, noten en fruit. Zelf ben ik aan het experimenteren met plantaardige vormen, zowel op droog land als in het water, maar ik wil ook onderzoeken hoe we de melkveehouderij kunnen herontdekken op zo’n manier dat kaas geproduceerd kan worden in harmonie met de natuur. Ik geloof dat we over tien of twintig jaar nog steeds een product hebben dat mensen graag willen eten.”
Foto’s zijn van Marie van der Heijden.
