Iedereen die boodschappen doet bij de supermarkt, zit met een berg plastic afval van heb ik jou daar zonder ook nog maar een broodkruimel geconsumeerd te hebben. Dat dit anders moet, is duidelijk. Het onderwerp plastic afval staat inmiddels ook stevig op de kaart van supermarkten, producenten en de overheid. Zo stelt de Europese Green Deal dat in 2030 meer dan de helft van het plastic (55%) gerecycled moet worden en presenteren supermarkten trots verpakkingen die voor 40% uit gerecycled plastic bestaan. Ook bioplastic is aan een niet te stuiten opmars bezig. Maar hoe duurzaam is bioplastic eigenlijk? En hoe zit dat met gerecycled plastic?
Hoe duurzaam is gerecycled plastic?
Het recyclen van plastic is nog niet zo eenvoudig als het lijkt. Het is niet voor niets zo dat het ene na het andere plastic recycling bedrijf failliet gaat (tien sinds het begin van vorig jaar). Er is veel geld nodig om deze branche overeind te houden, 100 miljard zo schreef het Financieele Dagblad, en daarom werden er eerder deze maand gesprekken gevoerd met verschillende ministeries.
Het kabinet overweegt nu voorzichtig om de recycling industrie financiële steun te geven, ook omdat Nederland anders de doelen voor een circulaire doelen niet haalt. Volgens onderzoeken zou de financiële steun een significant verschil maken in de CO2-uitstoot, omdat plastic gemaakt wordt van fossiele grondstoffen. Hetzelfde geldt voor bioplastic natuurlijk, maar daarover straks meer.
Het recyclen van plastic klinkt als een goede oplossing, maar het is niet al het plastic kan even makkelijk gerecycled worden. Statiegeldflessen zijn bijvoorbeeld makkelijk te recyclen: ze zijn eenvoudig schoon te maken, bestaan uit een soort plastic (PET) en kunnen weer gebruikt worden voor hetzelfde doel. Grof gezegd kan een PET fles vier tot zeven keer gerecycled worden voordat het plastic onbruikbaar wordt voor verdere verwerking. Let wel: de PET-fles moet dan wel als PET-fles herbruikt worden en niet verwerkt worden in bijvoorbeeld kleding, want dat is weer een kostbaar traject waar veel energie bij komt kijken en is dus minder duurzaam en minder efficiènt (lees daar hier meer over).
Plastic verpakkingsmaterialen
Maar naast de relatief eenvoudige PET-flessen zijn er nog al die andere plastic verpakkingen, die lastiger schoon te maken zijn of simpelweg lastiger te recyclen zijn omdat ze uit verschillende soorten plastic bestaan die elk om een eigen verwerkingsproces vragen. Bovendien zijn er regels waar het gerecyclede plastic aan moet voldoen. Zo moet in Europa gerecycled plastic dat gebruikt wordt voor het verpakken van ons voedsel in een vorig leven ook voor dit doeleinde gebruikt zijn. Je kan dus niet het plastic van een oude haarborstel of een emmertje verf recyclen en gebruiken om je eten in te verpakken.
Wat dan weer een interessante discussie op gang brengt, want waarom hebben we überhaupt zoveel voedsel in plastic verpakkingen zitten? Dat heeft onder andere te maken met de gemakscultuur van kant-en-klaar producten waar we in leven. Zo kopen we kant-en-klare bakjes fruitsalade in plaats van een losse banaan of appel die we zelf snijden. En kiezen we voor zakjes voorgesneden sla en voorgekookte bieten die allemaal in plastic zitten.
Enfin, je snapt waar ik heen wil: het meest duurzame is in dit geval natuurlijk om te kiezen voor onverpakte, onbewerkte producten. Dat scheelt een hoop plastic. Want met gerecycled plastic voor bijvoorbeeld bakjes fruitsalade, zo lazen we deze week ook in Trouw, bieden we een oplossing voor een probleem dat eigenlijk niet hoort te bestaan.
Is bioplastic een goed alternatief?
Eerlijk is eerlijk: soms lijkt plastic verpakking onvermijdelijk, omdat het er bijvoorbeeld voor zorgt dat de voeding die erin zit langer goed blijft (en dat is weer goed tegen voedselverspilling). Lees hier: Wat is duurzamer een biologische komkommer in plastic of een niet-biologische komkommer?
Is bioplastic dan een goed alternatief? Dat heeft te maken met het soort bioplastic, want het wordt vaak als een verzamelnaam gebruikt voor van alles. Zo heb je biobased plastic, dat gemaakt is van plantaardige materialen maar niet per se composteerbaar is. En je hebt composteerbaar bioplastic, dat wel afbreekbaar is, maar (om het verwarrend te maken) niet bij het gft-afval mag of op de composthoop. Veel composteerbaar bioplastic kan wel afbreken, maar dat duurt zo’n 12 weken en dan nog zijn er specifieke omstandigheden voor nodig met hogere temperaturen dan je in je eigen composthoop bereikt.
Dat dus ten eerste. Ten tweede is bioplastic nog steeds geen oplossing voor onze wegwerpcultuur. Je zou denken dat producten die van planten gemaakt zijn (bioplastic wordt vaak gemaakt van maïs, aardappelen, suikerriet) in ieder geval niet schadelijk voor het milieu. Zeker niet als je het vergelijkt met ´gewoon´ plastic (gerecycled of niet) dat helemaal niet afbreekt en gemaakt is van fossiele brandstoffen. Maar: ook bioplastic vergaat niet als het op straat of in de berm gegooid wordt (en dat gebeurt helaas, ook al hoort het natuurlijk niet zo).
Ook als het in zee belandt, zo stelt Greenpeace op basis van een rapport van de VN uit 2015, draagt het nog steeds bij aan de plasticsoep. Bioplastic breekt namelijk nauwelijks af in zeewater. Daarbij komt dat zeedieren dus ook verstrikt kunnen raken in bioplastic. Treurig maar waar. En tot slot bleek uit onderzoek van de Plastic Soup Foundation in 2023 dat de landbouwgrond in Nederland vervuild is met microplastics die onder andere afkomstig zijn van ´bioafbreekbare´ landbouwplastic.
En dan nog iets, ten derde: de natuurlijke materialen waar bioplastic van gemaakt wordt, komen vaak uit de intensieve landbouw. Dat kost niet alleen veel energie en water (die we ook kunnen gebruiken om voedsel voor mensen te verbouwen), maar er worden ook bestrijdingsmiddelen voor gebruikt. En die chemicaliën worden niet alleen met verschillende ziektes en gezondheidsklachten geassocieerd (zoals Parkinson), maar blijven ook nog eens decennia lang in de bodem zitten. Met alle gevolgen van dien voor de biodiversiteit.
Duurzame bioplastics
Toch zou je kunnen zeggen dat biobased plastics duurzamer zijn dan ´reguliere’ plastic gemaakt van aardolie, simpelweg omdat ze gemaakt worden van hernieuwbaar materiaal. Die aardappels, maïs en suikerriet kan je blijven verbouwen terwijl aardolie op een gegeven moment gewoon op is. Ook wordt beweerd dat bij de productie van bioplastics minder CO-2 vrijkomt dan bij de productie van aardolie-plastic, al hangt dat er wel een beetje vanaf welke rekensom je gebruikt…
En daarbij zijn er allerlei nieuwe ontwikkelingen gaande. Zo zijn ze er in Zuid/Korea in geslaagd om bacteriën suikers te laten eten en die om te zetten in korreltjes kunststof. Hoewel de opbrengst nog laag is en het plastic nog zwak, wordt dit toch genoemd als een mogelijk doorbraak in de wereldplasticcrisis (mooi woord voor scrabble). Al blijven andere wetenschappers daar nog wat sceptisch over zolang er niet in grote hoeveelheden geproduceerd kan worden. Want plastic, zoveel is inmiddels wel duidelijk, is niet meer weg te denken uit onze maatschappij en hebben we in grote hoeveelheden nodig.
Conclusie: hoe duurzaam is bioplastic?
Bioplastic wordt – net als gerecycled plastic- vaak neergezet als dé duurzame oplossing voor ons verpakkingsmateriaal. Het is ook zeker duurzamer dan virgin plastic dat van aardolie gemaakt is, dus daar waar plastic echt nodig is, is gerecycled of bioplastic zeker duurzamer. Maar er kleven dus ook nadelen aan: het biedt geen oplossing voor onze wegwerpcultuur en breekt niet af in de natuur, dus in de vorm van zwerfafval helaas even schadelijk.
Uiteindelijk ligt de oplossing toch ook grotendeels bij minder of -daar waar mogelijk- geen verpakkingen óf herbruikbare verpakkingen of verpakkingen van andere duurzame materialen. Snoepjes kunnen ook in papier worden verpakt bijvoorbeeld. En dat is een stuk minder schadelijk voor het milieu.
Als consument kunnen we daarbij helpen door minder vaak te kiezen voor in plastic verpakte (kant-en-klaar) producten en vaker te kiezen voor producten zonder verpakking of met een meer duurzame verpakking (papier of karton). Wat ook helpt is er naar te vragen in jouw favoriete winkels of een mail te sturen naar jouw favoriete merken, zodat winkeliers en fabrikanten aan het denken gezet worden en daarmee hopelijk vroeger of later in actie komen. De klant is uiteindelijk koning, toch?
Bekijk hier onze lijst met winkels waar je zero waste en verpakkingsvrij kan shoppen.
