Hoe zingende bomen eigenlijk om bescherming vragen

Dat bomen zuurstof produceren en onze lucht zuiveren dat weten we. Volgens sommigen kunnen ze ook met elkaar communiceren en geluid maken. Dat bomen ook muziek kunnen maken, is nieuw. Dankzij kunstenaar Bert Barten maakte Nederland deze zomer kennis met de zangkwaliteiten van bomen. Met een magisch concert in Landschapspark Mien Ruys in Bergeijk verraste hij het publiek met prachtige klanken. Maar dat was niet alles. Barten had een duidelijke boodschap: een boom is geen ding, maar een levend wezen dat bescherming nodig heeft.

De juiste toon

Gek genoeg hebben wij af en toe zo’n boodschap nodig om ons er aan te herinneren hoe bijzonder en belangrijk bomen zijn. Bomen bevolken de aarde al honderden miljoenen jaren. Zij zuiveren onze lucht en zijn de longen van de aarde, maar toch bieden wij ze nauwelijks bescherming. Bert Barten raakte een bijzondere toon om ons hieraan te herinneren. Hij verleidde het Nederlandse publiek om anders naar bomen te kijken en verraste met door bomen geproduceerde prachtige, mystieke klanken.
De Nederlandse pers sprong er bovenop, want dit was echt iets nieuws. Geen mensen die zich vastketenden aan bomen, geen barricades, maar kunst die je in je hart raakt. Hij kreeg een podium op TV, in de krant en op internet en bereikte heel Nederland.

Een kunstenaar in actie

Barten kwam op het idee van het concert, nadat hij met Staatsbosbeheer had gebeld. Hij had gelezen dat Polen het voornemen had om te gaan kappen in het Woud van Bialowieza, een van de laatste oerbossen van Europa. Hij vroeg aan Staatsbosbeheer wat ze er aan konden doen. “Jij bent kunstenaar” was het antwoord, “bedenk maar iets”. En hij kwam in actie.

De sapstroom heeft een eigen klank

Vijfentwintig jaar geleden had Barten met de Amerikaanse componist Scot Gresham-Lancaster een bos met imposante sequoia’s bezocht in de buurt van San Francisco. Ze vroegen zich af hoe de sapstroom zou klinken. Door een sensor aan de boom te bevestigen, leidden ze een signaal naar een synthesizer. Daar kwam muziek uit. Vijfentwintig jaar later was de techniek ver genoeg ontwikkeld om hierop door te gaan. Nu kwam de tijd om gegevens van meerdere bomen te verzamelen en de geluiden te combineren en te bewerken tot muziek.

Data van over de hele wereld

De universiteiten van Wageningen en Gent waren bereid om te helpen. Zij houden wereldwijd bij hoe het met de bomen gaat. Ze meten de impulsen van bomen, onder andere de luchtvochtigheid, vibraties, sapstromen en de fotosynthese en die gegevens, het levensritme van de bomen, onderzoeken ze. Zij deelden de gegevens van een heel jaar met Barten, die deze omzette in muziek. Verschillende impulsen kregen verschillende klanken en alle data werden versneld, want het ritme van een boom is heel langzaam.

Bomen in de hoofdrol

Samen vormden deze bomen van over de hele wereld het achtergrondkoor tijdens het concert. De hoofdrol was voor twee bomen in Bergeijk, zij speelden live. Aan de bomen waren sensoren bevestigd, die impulsen live doorgaven aan de synthesizer en zo werden omgezet in muziek. Van het concert was 80% een verrassing, ook voor Barten en Gresham-Lancaster, 20% was vooraf bepaald. De componisten waren slechts de techneuten van de boom.

Contact met de natuur herstellen

Het concert had als doel om het contact tussen de mens en de natuur te benadrukken. De verwondering hoe bomen kunnen klinken, was groot. Of Barten zijn doel bereikt om het kappen in het oerbos in Polen te stoppen? Dat lijkt onwaarschijnlijk. Wat wel duidelijk is, is dat door het werk van Barten een groot deel van Nederland weer beseft dat een boom een levend wezen is. En laten we eerlijk zijn, dit besef is voor ons allemaal van levensbelang. Dus geniet van bomen in de natuur. Vooral als je weer eens goed inademt.

Bomen bescherming bieden

• Wil je meer weten over de oerbossen? Volg dan Borealis, een bijzonder project over oerbossen van fotograaf Jeroen Toirkens en journalist Jelle Brandt Corstius.
• Wil je meer weten over hoe bomen met elkaar communiceren? Lees dan het artikel van Frissewind over boek van Peter Wohlleben, Het Verborgen Leven van Bomen.
• Koop je hout? Koop dan bij voorkeur uit je eigen regio en met een FSC keurmerk.
• Wil je organisaties steunen, die zich bezighouden met de bescherming van (oer)bossen? Help dan bijvoorbeeld Staatsbosbeheer of Greenpeace.

En heb je nog geen genoeg van bomen? Lees dan ook ons artikel over twee Australische kunstenaars, Peter Cook en Becky Northey, die kunst maken met levende bomen. Zij laten bomen zo groeien dat er bijzondere vormen ontstaan, zoals bijvoorbeeld dansende figuren, stoelen, tafels of spiegels.