Wonderlijk werken aan de kleine mens

Arne Hendriks is een Nederlandse filosoof en kunstenaar. Hij onderzoekt al een aantal jaar de mogelijkheden die wij als mens zouden hebben als we letterlijk en figuurlijk kleiner zouden zijn. Wat zou er bijvoorbeeld gebeuren als we allemaal maar 50 centimeren groot waren? Wat zou dat betekenen voor onze ecologische voetafdruk en wat voor onze behoeften en wensen? En waarom streven we vaak naar groter en meer, terwijl we zoveel baat zouden hebben bij klein en minder? We vroegen Arne naar zijn kijk op tiny houses, de kleine mens en zijn andere wonderlijke inzichten.
Wat is jouw achtergrond?
Ik ben kunsthistoricus, maar wilde aanvankelijk vooral tentoonstellingen maken. Dat heb ik een tijdje gedaan bij mooie instellingen als Casco in Utrecht en Mediamatic en Platform21 in Amsterdam. Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan, en zo’n 6 jaar geleden besloot ik op te houden met cirkelen en zelf kunstenaar te worden. Eigenlijk ben ik vervolgens vanaf de eerste dag mijn nieuwsgierigheid achterna gegaan. Gewoon uitzoeken waarom sommige dingen zijn zoals ze zijn.
Op dit moment verschijnen overal artikelen en items over tiny houses en kleiner leven. Waarom denk jij dat dit zo razend populair is?
Wat de echte reden is weet je nooit zeker maar laten we er eens op los speculeren. Misschien zijn mensen bezit wel een beetje zat. Je bent toch altijd ergens een slaaf van je spullen. Zeker als je een groot huis hebt dat veel onderhoud nodig heeft, een hypotheek waar je maandelijks voor krom moet liggen, en kamers die langzaam zo uitpuilen van de spullen dat we extra opslag buiten de deur moeten huren. Ik denk dat veel mensen op een dag in de spiegel kijken en zich afvragen waar ze mee bezig zijn. En of ze wel gelukkig zijn om in de slipstream van dingen, door het leven te gaan. Niet dus.
Ik vraag me eerlijk gezegd veel meer af waarom er nog zoveel mensen zijn die steeds groter willen. Er is echt een steekje los geraakt waardoor we onze interesse om in balans met de omgeving te leven zijn kwijt geraakt. Geen enkele diersoort is wat dat betreft zo onontwikkeld als de mens. De opkomst, of beter gezegd terugkeer, van de kleine woning toont dat de hogere cultuur van genoegen nemen met dat wat je nodig hebt nog niet geheel verloren is. Ik word er in ieder geval blij van.
Denk je dat klein wonen een tijdelijke trend is, of iets dat we in de toekomst alleen maar meer gaan zien?
Er bestaat een gevaar, zoals met alles dat door de principes van de mode wordt omarmd, dat wanneer het nieuwe er na een tijdje af is de grote populariteit weer voorbij gaat. Dat zou erg jammer zijn. Maar misschien is het met deze beweging toch anders. De mode dicteert dat we steeds weer iets nieuws moeten willen, en dat er reden tot onvrede is met dat wat wij hebben. Dat lijkt als uitgangspunt haaks te staan op de principe die onder de tiny house beweging liggen. Daarin gaat het namelijk om heel blij zijn met wat je niet hebt. Het is wel twijfelachtig dat beroemde ontwerp-labels zich nu ook op de tiny house beweging hebben gestort. Moeten we straks misschien geen nieuw bankstel maar wel een heel nieuw klein huisje, omdat hij niet meer in de mode is.

Je werkt zelf aan aan een bijzonder project: The Incredible Shrinking man. Wil je daar iets meer over vertellen?
Sinds een jaar of 6 onderzoek ik of de mens zelf niet gewoon een stuk kleiner kan. Je moet je voorstellen dat iemand van 180 cm gemiddeld twee keer zoveel weegt als iemand van 150cm. Dat extra gewicht heeft nogal wat consequenties voor hoeveel we als mens nodig hebben. Door simpelweg te gaan onderzoeken waarom we zo groot zijn als we zijn, en hoe groei werkt loop je tegen bijzondere dingen aan. Zo blijkt lang zijn helemaal niet gezond. Per centimeter extra lengte gaan er zo’n 6 maanden van je gemiddelde levensverwachting af. Dat vond ik niet leuk aangezien ik 195cm lang ben. Iemand van mijn lengte leeft over het algemeen ruim 20 jaar korter dan iemand van 150cm. Als je meer over mijn onderzoek wilt lezen kun je naar de website. In de afgelopen 6 jaar heb ik honderden verhalen verzameld rondom de menselijke maat. Er zit van alles tussen.
Hoe ziet de kleinere mens er metaforisch uit? En hoe zou je hem praktisch omschrijven?
De metaforische kleine mens? Laat ik voorop stellen dat die kleine mens voor mij een soort held is. Een milde activist die zich niet wenst neer te leggen bij de huidige obsessie met meer, groter, en groei. De kleine mens laat zich niet gek maken door krantenberichten die beweren dat het een ramp is dat we ‘slechts’ 1% economische groei hebben. De kleine mens is niet bezig met over de rug van anderen, vooral anderen aan de andere kant van de wereld, nog meer bezit bij elkaar te schrapen. De kleine mens is niet bang om met minder toe te komen. Sterker nog: de kleine mens begrijpt dat het heerlijk is om een zekere vorm van schaarste te omarmen.
Praktisch is de kleine mens vooral gewoon kleiner en daardoor minder belastend voor de planeet. Een evolutionaire stap in de richting van een ecologische balans tussen mens en aarde.
Je bent op dit moment bezig om vijf sleutelinzichten uit te werken. Kan je ons een klein voorproefje geven van je ondervindingen?
Die sleutelinzichten zijn heel simpel hoor. Ik ben gewoon op zoek naar momenten dat je verwacht dat het weer zal gaan over meer en groter, maar dat mensen (of dieren) je verrassen door het tegendeel te doen. Wist je dat pygmee octopus-vrouwtjes altijd voor het kleinste mannetje kiezen? Overigens zou je de tiny house beweging er heel goed onder kunnen scharen.
Daarnaast probeer ik te leren van het leven zoals het zich in al haar diversiteit aan ons voordoet. Er zijn zeer bijzondere vormen van menselijke beperkte of dwerggroei die ons de weg naar een kleinere mens kunnen wijzen. Wel eens van Larons gehoord? Deze mensen worden slecht een geweldige 120 a 130 centimeter lang en krijgen tegelijkertijd geen diabetes en geen kanker. Evolutionaire helden dus. Of wat dacht je van de Mbuti uit Noord-Oost Congo? Door een mutatie in hun genen zijn ze in staat om groeihormoon te neutraliseren. Onder de moeilijke klimatologische omstandigheden waar zij leven is dat zinvol, maar waarom kunnen wij er niet ook van leren?
Waar het uiteindelijk op neer komt is dat een soort altijd ontstaat in relatie tot een omgeving. De mens is bijzonder vindingrijk in het uitstellen van de directheid van de werking van die omgeving. Onze enorme groeispurt is vooral het gevolg van betere voeding, betere gezondheidszorg en betere woningen. We hebben een kas om onszelf heen gebouwd die de groei van mooie hoge planten stimuleert. Wij zijn die mooie hoge planten. Maar wat gebeurt er als we de kas ooit zullen moeten verlaten? We zijn wel lang als gevolg van de tijdelijke goede omstandigheden die we hebben gecreëerd maar het lang zijn zelf is helemaal niet gezond. Daarover bestaat nogal wat verwarring.
Een ander belangrijk inzicht is dat we wel kleiner kunnen, maar nog niet willen. Ik onderzoek dus vooral ook of we ons verlangen kunnen veranderen.

Wat inspireert jou om dit soort projecten aan te gaan?
Heel in het algemeen denk ik dat ik het moeilijk vind bepaalde dingen te accepteren omdat ze nou eenmaal zo zijn. En daarom moet ik zelf dingen onderzoeken, en dan ook nog eens liefst op een eigen manier met een eigen tempo. Wat best langzaam is want dit project loopt al 6 jaar en het einde is nog niet in zicht. Andere projecten duren al even lang.
Zo onderzoek ik al een tijdje of de mens voor een moment allemaal samen zou kunnen komen op één plek op Aarde. Lijkt me zo mooi. Waanzin natuurlijk, maar alleen al in het onderzoek stuit je weer op bijzondere verhalen over migratie, transport, de choreografie van de mens door de eeuwen heen. Ik hou van de staat van uitgesteld ongeloof, in het Engels ‘suspension of disbelief’, die nodig is om veel van de verhalen die ik tegenkom te omarmen. Ook wel belangrijk trouwens: omarmen van wat je niet kent, wat je vreest,en wat niet kan. Als je ziet wat er in de ‘echte’ wereld gebeurt vraag ik me af waar sommige mensen de gedachte vandaan halen dat het onmogelijk is om kleiner te worden, of met z’n allen naar één punt te vertrekken. Wat je ook bedenkt: de werkelijkheid is altijd gekker, maar niet altijd beter en daarom moeten ook andere verhalen die ruimte bevolken.
Hoe hoop je dat de wereld van de toekomst er uit gaat zien?
Ik hoop dat we een balans zullen vinden tussen ons verlangen en de mogelijkheden het te vervullen.
Meer weten over Arne Hendriks? Klik dan hier voor zijn website. Klik hier om meer te lezen over The Incredible Shrinking Man. Scroll door naar onder voor een TED-Talk van Arne Hendriks.
Ben of ken jij iemand die ook bijzonder (en groen) werkt? Dan kan je ons een mailtje sturen op redactie@hetkanwel.nl. Als je in het onderwerp ‘wonderlijk werken’ zet komt het bij de juiste persoon terecht. We zijn benieuwd!
Lees ook:
Wonderlijk wonen in het klein
Alle afbeeldingen zijn van Arne Hendriks