Waar is de 17-urige werkweek gebleven?

Hoe hard werk jij voor je vrije tijd? Grote kans dat jouw werkweek ergens tussen de 32 en 50 uur per week ligt. Onze voorouders die in bananenrokjes achter dieren aanholden ‘werkten’ gemiddeld 17 uur per week (Stone age economics, M. Sahlins). De rest konden ze luieren. Vooruitgang noemen we dat. Moeten we terug naar die werkweek?

Disclaimer: Wat volgt is een versimpelde voorstelling van de feiten, waar feitelijk wel uit blijkt dat de ploeg verwoestender is geweest in onze beschaving dan het zwaard (zie ook The vegetarian myth, L. Keith).

Vooruitgang, want we leven nu tenminste wel langer.  En we zijn gezonder. Denken we. Niets is minder waar. Medisch antropologen kunnen in één blik de supersterke botten van jagers/verzamelaars onderscheiden van die van onze agrarische voorouders. Sinds het ontstaan van de landbouw 10.000 jaar geleden is de kwaliteit van onze botten alleen maar verslechterd (The vegetarian myth, L. Keith).  En de mensen die hun oude dag zonder enig medicijn slijten moet je met een lantaartje zoeken. Wel ouder, niet gezonder.

Ongezond schoon

Toch zijn we er van overtuigd dat we vooruit zijn gegaan. Betere hygiëne bijvoorbeeld, dat is toch een verworvenheid van de laatste eeuwen. In eerste instantie wel. Maar met onze huidige hygiëne-drift werken we onze gezondheid eerder tegen. Door bijna al onze voedingsmiddelen te pasteuriseren of te koken elimineren we ook de goede bacteriën die in onze darmen thuishoren. Met als gevolg dat we veel vatbaarder zijn voor invasies van ongewenste bacteriën (meer allergieën en infecties). Wel schoner, niet gezonder.

Bijkomend nadeel van al die hygiëne is dat we de band met onze eigen uitwerpselen kwijt zijn. Alles wordt netjes weggespoeld naar zee. Inclusief de waardevolle restanten uit ons eten die weer terug zouden moeten in de voedselkringloop. Nu belanden die in zee en wordt de grond steeds armer. In Azië werd menselijke mest eeuwenlang gekoesterd als zwart goud. Stedelingen konden er zelfs hun huur mee betalen ! 4000 jaar kringlooplandbouw, S. Leeflang/King). Het verdwijnen van de waardevolle humuslaag zou wel eens de grootste bedreiging voor de mensheid kunnen worden.

Zeker met de aantallen mensen die nu op deze aarde rondlopen. Wellicht denk je dat landbouw nodig was om de groeiende wereldbevolking te kunnen voeden. Wrong. Het aantal mensen op aarde wordt bepaald door de hoeveelheid beschikbaar voedsel. Niet andersom. Uit analyse van de skeletten van net vóór de agrarische revolutie blijkt geen enkele indicatie van ondervoeding. Stellen dat de groene revolutie voorkomen heeft dat miljarden mensen een zekere hongerdood zouden zijn gestorven is op zijn minst een kip of het ei kwestie.

Een 17-urige werkweek

Nog een laatste poging dan. De technologische vooruitgang. Alle apparaten die ons het leven makkelijker maken. Daar besparen we toch heel veel tijd mee. En toch komen ook de huishoudens met vaatwasser, gazonmaaier en auto niet in de buurt van een 17-urige werkweek. Hmm. Something must have gone wrong along the way. Kwestie van een inschattingsfoutje?

Ja. Het zou allemaal wel eens het gevolg kunnen zijn van een onderschat verschil tussen éénjarige planten en vaste planten. Weer terug naar dat moment 10.000 jaar geleden waarop een slimme jager/verzamelaar besloot op één plek te blijven wonen door een graanveldje in te zaaien. De daaruit ontstane moderne landbouw wordt gewoonlijk als een sprong in onze vooruitgang gezien. Maar door graan (éénjarig) te gaan verbouwen verklaarde de mens in feite oorlog aan de natuur. Een oorlog die we nooit kunnen winnen. Want landbouw met éénjarige gewassen (bijna al onze groenten en granen) is precies tegengesteld aan dat wat de natuur wil.

Dit is wat de natuur wil

1. De natuur creëert altijd een ecosysteem met vaste planten. Vaste planten bedekken en voeden de bodem en houden met hun diepe wortels de vruchtbare toplaag (humus) vol voedingsstoffen bij elkaar. Zonder die bedekking waait en spoelt alle vruchtbare aarde weg en hou je alleen een zandbak over waar niks meer mee kan (behalve permacultuur dan, zie filmpje: Greening the desert).  De humuslaag houdt ook het grootste deel van het aanwezig water in een ecosysteem vast. In de huidige landbouw ligt de grond een flink deel van het jaar open en bloot. Door het ploegen sterft het bodemleven langzaam uit. Er komt geen organische massa bij door dode planten (alles wordt verwijderd), gevolg: de  bodem wordt steeds armer en we moeten kunstmest toevoegen (eindig en met beperkte voedingswaarde). En heel veel water.
2. Éénjarige planten zijn pioniers. Bedoeld om open stukken grond na een ‘crisis’ snel weer te bedekken en te herstellen. Zodat de vaste planten het daarna kunnen overnemen. Maar wij maken de grond voor onze landbouw na de oogst jaar op jaar weer kaal. En dus blijven we vechten tegen de ongewenste pioniers die gewoon hun werk doen (onkruid noemen we dat). Gevolg: we moeten met chemische bestrijdingsmiddelen aan de gang, met als resultaat bespoten groenten (met hun geheel eigen effecten op de gezondheid).
3. In de huidige grootschalige landbouw is er geen plek voor dieren en insecten. We spuiten pesticiden om de planten tegen aanvallen van ‘ongedierte’ te beschermen. Maar dat kwam omdat de natuurlijke vijand van die luis geen plek meer had om te wonen in dat uitgestrekte monotone graanveld. Dat gaat zo ver dat we bijenkasten moeten aanslepen voor de bestuiving van de gewassen. Terwijl bijen helemaal niet van verhuizen houden.

Wat de natuur wil is een gebalanceerd en stabiel eco-systeem creëren van heel veel verschillende meerjarige (vaste) planten. Met ruimte voor dieren en insecten. Elke plant en dier heeft een functie wat tot een efficiënt systeem leidt met veel opbrengst. En relatief weinig werk. Klinkt dat als permacultuur? Precies, gewoon de natuur nadoen, maar dan met eetbare/bruikbare planten. Permacultuur voor luie tuinders. Zodat we weer terug kunnen naar die 17-urige werkweek. Dat is pas echt vooruitgang.

Meer weten? Lees vooral het boek The Vegetarian Myth van Lierre Keith, een echte eye-opener!
En zie in de inspirerende documentaire Groen goud (tegenlicht, VPRO) hoe door landbouw geërodeerde gebieden in 3 jaar tijd weer tot groene oases omgetoverd kunnen worden.