Onderwaterfotograaf Dos Winkel: “In 30 jaar tijd zag ik de oceaan alleen maar achteruit gaan”

Het ecosysteem is kwetsbaar, op land en in het water. Dos Winkel onderzoekt de oceaan al jarenlang en weet hoe het zit. Als duiker en onderwaterfotograaf heeft hij niet alleen prijzen gewonnen en veel geëxposeerd, hij zag vanachter zijn camera hoe het oceaanleven achteruit ging. Dos besloot intensief onderzoek te doen naar de oorzaken van de problemen. Hij richt zich inmiddels full-time op oceaanbescherming en schreef Wat is er mis met de vis? en De Huilende ZEE. Daarnaast is hij oprichter van de Nederlandse en Belgische Sea First Foundation. hetkanWel interviewde deze opmerkelijke man.
Wat is het grootse probleem van de oceaan?
“Je kan moeilijk spreken van één probleem. Er spelen verschillende heel belangrijke problemen, die elkaar onderling beïnvloeden. Het eerste grote probleem is overbevissing, met de krankzinnige hoeveelheden bijvangst. Voor elke vis die gevangen wordt, gaat er minstens één over boord. Alleen al de Nederlandse schepen gooien per dag 100.000 kg vis overboord. En dat is een lage schatting. Het gaat om vissen die te klein zijn, of een andere soort die ze niet aan land mogen brengen, of het is bijvangst waar ze niks aan hebben, zoals een haai, bruinvis of dolfijn. Wat terug over boord gaat, overleeft het vrijwel nooit.”
“Het tweede probleem is verzuring. En dat heeft alles te maken met onze CO2 productie. Toen ik geboren werd, 66 jaar geleden, waren er net 2 miljard mensen. En nu dus ruim 7 miljard. Dat heeft enorme consequenties voor alles wat groeit en bloeit. CO2 wordt opgenomen door planten. Maar verreweg de meeste planten — en dat weten veel mensen niet — leven in de oceaan. Dan gaat het met name om plantaardig fytoplankton. Fytoplankton is verantwoordelijk voor 70% van alle zuurstof productie op aarde. Het fytoplankton kan de hoeveelheid CO2 niet meer consumeren. Het is hetzelfde als je dooreet, dooreet, dooreet, totdat je er aan kapot gaat.”
“Op dit moment is al aangetoond dat door de grote hoeveelheid extra CO2 het fytoplankton de afgelopen 50 jaar op veel plaatsen in de wereld met 40% is afgenomen. We zijn zelf onze zuurstofproductie aan het aantasten. En dat merken wij ook. Ik woon vlak bij Antwerpen. Alleen al daar heb je 60.000 kinderen met ademhalingsproblemen.”
En dat heeft te maken met minder zuurstof?
“Dat heeft te maken met minder zuurstof, meer pollen, en meer fijnstof. Alles staat met elkaar in verbinding.”
Ik ga daar graag op door, maar eerst: wat is het derde grote probleem voor oceanen?
“De vervuiling, niet alleen door de plastic soep, dat is maar één onderdeel. De vervuiling door de niet zichtbare stoffen — dioxines, pcb’s, brandvertragers die afkomstig zijn van industrieën en vuilverbrandingsovens – is veel ernstiger. Veel van die brandvertragers bijvoorbeeld zijn zeer kankerverwekkend. Die stoffen zitten bijna in alles omdat de EU wil dat niets meer zeer snel in vlammen op gaat. Op dit moment vinden we in de Noordzee minder dioxines dan 10 jaar geleden, maar meer brandvertragers. Al die stoffen vinden we dus ook in vis.”
Wat gebeurt er met ons als er iets mis gaat met de oceaan?
“De zuurstofproductie neemt af.”
Zit er echt minder zuurstof in de lucht?
“Op sommige plekken wel. Wetenschappers zeggen dat we steeds hoger op de berg gaan leven. Het is heel belangrijk dat we ons realiseren dat onze zuurstofproductie afneemt. Fytoplankton is belangrijker dan regenwouden. Het is de combinatie van minder zuurstof en meer fijnstof en pollen, waar kinderen veel last van krijgen.”
Kun je uitleggen waarom er meer pollen komen?
“Pollen gaan zich verdedigen. Als ze minder zuurstof krijgen en er meer fijnstof in de lucht zit, dan proberen ze hun overlevingskansen te vergroten door meer pollen te maken. We zien steeds meer vervuiling van pollen, maar dat is gewoon een reactie van planten om hun bestaan zeker te stellen.”
“Het moeilijke is dat je alle problemen tegelijk moet aanpakken. In eerste instantie is het belangrijkste dat we minder CO2 produceren. En veel mensen zeggen — hoe doe ik dat in godsnaam? Moet ik een lampje minder doen of vaker met de fiets? Maar zoals je misschien weet is bijna 30% van alle broeikasgassen die gevormd worden, afkomstig van de intensieve veehouderij en van de visserij.”
Laten de vissen ook scheten?
“Nee (lacht). Maar er zijn waanzinnig veel vissersboten. De scheepvaart heeft een bijna even grote CO2 uitstoot als de luchtvaart.”
Dus een harinkje eten is, ik noem maar wat, vergelijkbaar met een vlucht naar Mallorca?
“Zo zou je het kunnen stellen. Een van de voorstellen van de Sea First Foundation is: kijk eens naar je dierlijke consumptie, eet behalve minder vlees, ook minder vis, of helemaal geen vis meer.”
En welke andere problemen levert een zieke oceaan voor mensen?
“Al het leven op aarde is afhankelijk van de oceaan. IPSO, het platform voor onderzoek naar oceanen, heeft gesteld dat de status van de oceanen op dit moment zo slecht is als men 10 jaar geleden had gedacht dat het over 200 jaar zou zijn. Die hele ernstige situatie is er nu dus al. Dat is bijna onvoorstelbaar. Die verzuring betekent dat alles wat kalkhoudend is, aan het oplossen is. De basis van het voedselketen is plankton, waarvan vooral het dierlijk plankton kalkhoudend is. En als het plankton kapot gaat, gaat de hele voedselketen kapot. En als het leven in de oceaan kapot gaat, dan gaat ook het leven op het land kapot.”
Dos vertelt dat hij naast zijn werk als orthopedisch fysiotherapeut ongeveer dertig jaar geleden ook de onderwaterwereld begon te fotograferen.
“In die 30 jaar heb ik nooit iets zien verbeteren. Waar ik ook terug kwam, het was altijd slechter. Ik heb in slechts 30 jaar tijd die onderwaterwereld kapot zien gaan. Eind vorig jaar was ik in de Seychellen. Ik ben na vijf dagen duiken gestopt. Ik werd er depressief van. Vrijwel al het koraal was dood en er zat nauwelijks vis. Overal lagen lijken van dieren die doodgegaan waren aan bijvangst — zeevogels, schildpadden, dolfijnen. En dat was ooit een van de mooiste gebieden van de wereld.”
Wat kun je daaraan doen?
“Ik was veel met mijn medische werk bezig, ik gaf les in het buitenland. Ik ben overal mee gestopt. Ik was zo overtuigd dat ik iets nuttigs moest doen. Met patiënten bezig zijn was ook nuttig, maar ik dacht, dit is zo groot, zo veelomvattend.”
“Ik probeer zoveel mogelijk mensen hierover te vertellen. Voor mij maakt het allemaal niet meer uit. Maar ik heb ook kleinkinderen. Voor alle generaties die komen is het ontzettend belangrijk dat de oceanen beschermd worden. Gelukkig gebeurt er heel veel. We praten met Europarlementariërs, en werken samen met NGO’s om bijvangst te verminderen. Er wordt naar ons geluisterd, in het Europarlement. Ik ben gepensioneerd, maar ik werk nu harder dan ik ooit heb gedaan.”
“We hebben met de Sea First Foundation gelukkig een groeiend netwerk van vrijwilligers, ook mensen uit de wetenschap die zelf weer een heel netwerk tot hun beschikking hebben.”
Kunnen mensen zich ook bij jullie aanmelden voor vrijwilligerswerk?
“Gewoon even op de website kijken, seafirstfoundation.nl. Daar staat het allemaal op hoe je vrijwilliger kunt worden.”