Lange tijd hebben we gedacht dat de natuurpracht om ons heen onuitputtelijk is, maar steeds vaker lopen we tegen de grenzen van haar veerkracht op. Daarom wordt er momenteel hard gestreden voor het strafbaar stellen van massale schade en vernietiging van ecosystemen: ‘ecocide’. Het strafrechtelijk kunnen vervolgen van ontbossing, vervuiling of overbevissing zou een belangrijke stap kunnen zijn in het beschermen van de aarde.
Wijdverspreide en langdurige schade
Ecocide is het wijdverspreid of langdurig toebrengen van ernstige schade aan de natuur. In de afgelopen decennia gebeurde dit herhaaldelijk, waardoor we ons, aldus de Stop Ecocide Foundation, momenteel in een klimaat- en ecologische noodsituatie bevinden. Oceaanvervuiling – denk aan: overbevissing, olielekken en plasticvervuiling – en ontbossing – veroorzaakt door de industriële veeteelt, olieboringen en minerale onttrekkingen aan de bodem – maar ook het gebruik van landbouwgif, chemicaliën uit de textielindustrie en schaliegaswinning zijn allemaal voorbeelden van zaken die de Stop Ecocide Foundation strafbaar zou willen stellen. Zij stellen dat de huidige slechte staat van onze natuur het resultaat zijn van vele jaren van dit soort schadelijke industriële activiteiten. De stichting wil de bedrijven die vaak jarenlang willens en wetens de gevaren van hun activiteiten voor de natuur negeerden of verbloemden daarom straffen met méér dan alleen een geldboete.
Ecocide als misdaad
Momenteel zijn in het Statuut van Rome, het oprichtingsverdrag van het Internationaal Strafhof (ICC) vier misdaden opgenomen: genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en het misdrijf agressie. De Stop Ecocide Foundation voegt daar graag een vijfde misdaad aan toe: ecocide. Om dit voor elkaar te krijgen hebben 12 gerenommeerde internationaal strafrecht- en milieuadvocaten van over de hele wereld zich beraadslaagd over deze kwestie. Door samen een definitie van ecocide op te stellen, hopen ze de strijd aan te kunnen gaan met grote bedrijven die de natuur schade toebrengen. Over het opstellen van de definitie zegt voorzitter Jojo Mehta: ‘dit is een historisch moment. Het panel van deskundigen kwam samen als directe reactie op een groeiende politieke honger naar echte antwoorden op de klimaat- en ecologische crisis. De tijd is rijp – de wereld wordt zich bewust van het gevaar waarmee we worden geconfronteerd als we doorgaan op deze huidige weg. De definitie heeft een goed evenwicht gevonden tussen wat er concreet moet worden gedaan om ecosystemen te beschermen en wat acceptabel is voor staten. (..) Regeringen zullen de definitie serieus nemen en het vormt een werkbaar juridisch instrument dat beantwoordt aan een reële en dringende behoefte in de wereld.’
Meer dan geldboetes
Dat het idee om ecocide strafbaar te maken meer en meer terrein wint, bewijst de protestmars in België van afgelopen zondag. Honderd mensen gingen daar de straat op om het voorstel van de Stop Ecocide Foundation kracht bij te zetten. Er was niet zo’n grote opkomst als tijdens de klimaatmarsen, maar dat kwam volgens de organisator omdat ‘ecocide nog geen ingeburgerd begrip is’. Mede door deze protesten hopen de actievoerders het begrip ecocide onder de aandacht te brengen. Er is momenteel geen wettelijk kader om ecocide op internationaal niveau aan te pakken en daarom is er geen systeem om besluitvormers van bedrijven en voerheden verantwoordelijk te houden voor milieuschade en milieumisbruik. Door ecocide in het internationaal recht te verankeren, zullen daders voor het Internationaal Strafhof kunnen worden berecht. Zo creëert strafrecht, anders dan bij civiele rechtszaken waarbij meestal geldboetes worden opgelegd die vervolgens worden afgedaan als zakelijke kosten, een sterker afschrikmiddel. Degenen die verantwoordelijk zijn voor handelingen of beslissingen die leiden tot ernstige milieuschade kunnen namelijk persoonlijk aansprakelijk gesteld worden via strafrechtelijke vervolging.