Welke duurzame pannen zijn het beste voor gezondheid en milieu?

Sinds mensenheugenis ben ik fan van bakpapier en teflonpannen. De reden is simpel: ik heb een hekel aan de afwas en een aangekoekte pan waar je minutenlang op moet boenen, vind ik al helemaal een ramp. Ik weet het: first world problems, maar toch. Nou wil het geval dat ik tegelijkertijd niet heel erg voorzichtig ben: ik prik regelmatig met een vork in het eten om te checken of het al gaar is. En zo hebben mijn teflon-pannen een aantal diepe krassen opgelopen. Hoe slecht is dit voor mijn gezondheid en welke duurzame pannen zijn het beste voor gezondheid en milieu, nu ik een paar oude exemplaren moet vervangen? 

PFAS

Je hebt er vast wel over gehoord: PFAS. Het is een verzamelnaam voor chemische stoffen, zoals PFOA, GenX en PFOS. Deze stoffen zijn water-, vuil- en vetafstotend en worden daarom veel gebruikt in teflon en coatings. Oftewel: antiaanbakpannen en bakpapier. Het is bekend dat PFOA kanker kan veroorzaken als je aan hoge doses wordt blootgesteld. Het gebruik van PFOA in consumentenproducten is daarom sinds 2015 wereldwijd verboden. Dat PFAS schadelijk is voor de gezondheid, bleek twee weken geleden nog maar eens. Toen adviseerde het RIVM om zo min mogelijk vis, garnalen, oesters en mosselen uit de Westerschelde te eten, omdat er teveel PFAS in zit. Dat komt omdat het chemieconcern 3M duizenden kilo’s PFAS per jaar in de Schelde loosde.

Koekenpannen getest

Of het gebruik van PFAS in pannen ook schadelijk is, testte de Consumentenbond in 2018: ze namen koekenpannen met verschillende soorten antiaanbaklagen onder de loep. De pannen werden onder andere getest op de aanwezigheid van 27 schadelijke stoffen, waaronder PFAS. Hiervoor werden pannen langdurig verhit met een dikke laag olie en vervolgens werd gekeken of de schadelijke stoffen in de olie werden aangetroffen. Dat bleek niet het geval. Goed nieuws dus.

Ook Trouw schrijft dat je rustig een eitje kan bakken in een koekenpan met antiaanbaklaag of een stuk bakpapier door midden kan scheuren zonder dat je gezondheid daarbij in gevaar komt. Wel waarschuwt de krant dat de teflon-laag bij temperaturen boven de 300 graden kan loslaten en het gevaar daarvan is, dat dit niet altijd met het blote oog te zien is.

GenX

Sinds het wereldwijde verbod op PFOA in consumentenproducten wordt GenX vaak gebruikt. Maar ook dat lijkt niet zonder nadelige gevolgen. Het Europees Agentschap voor Chemische Stoffen noemde het in 2019 nog een ‘zeer zorgwekkende stof’ en legde het gebruik ervan aan verdere banden. Dat betekent, dat bedrijven die met dit goedje werken, alles uit de kast moeten halen om uitstoot of lozing in het water te voorkomen.

Of dat ook echt lukt, is de vraag. Want in 2020 was bij RTV Rijnmond nog in het nieuws dat de bewoners het lekken van GenX in de Lek meer dan zat zijn. Ze begonnen een petitie ‘Geen gif in de Lek’ en die ging hard. Mede doordat minister Van Nieuwenhuizen het bedrijf Chemours een vergunning had gegeven om jaarlijks 5 kilo GenX uit te stoten in het milieu. Argument hiervoor was, dat ze de lozingen op die manier beter kon monitoren.

Bakpapier

Goed, terug naar de pannen. Op de overheidswebsite Waar zit wat in staat te lezen dat het gebruik van spullen als pannen en bakpapier met PFAS geen kwaad kan. “Was dat wel het geval geweest, dan hadden deze producten niet op de markt mogen verschijnen.” Toch kies ik liever het zekere voor het onzekere en koop ik ongebleekt PFAS-vrij bakpapier bij de biologische winkel. Maar wat is het beste alternatief voor mijn gekraste pan?

Leisteen

Er bestaat wel degelijk zoiets als een eco-bewuste antiaanbaklaag (ja, zo wordt het echt genoemd). Zo is er die van Braet, die als basis leisteen en andere mineralen heeft en dus geheel PFAS-vrij is. Leisteen kan alleen niet op inductie gebruikt worden en dat is jammer, nu we allemaal van het gas af moeten.

Keramische pannen

Een ander alternatief is het gebruik van THERMOLON. Dat is een keramische antikleeflaag en is gemaakt van siliciumdioxide. Dat is zand, dat wordt verwerkt tot een verstuifbare oplossing, die op de pan wordt gespoten en in de oven verhardt. GreenPan maakt hier bijvoorbeeld gebruik van. Mijn ervaring is dat dit op zich goed werkt, maar het is niet zo waterproof als de chemische varianten. Laat ik het zo zeggen: het eten koekt zo nu en dan toch min of meer aan, zij het dat het allemaal redelijk makkelijk weer schoon te maken is (geen schrobben vereist), dus zolang je goed blijft roeren, is dit een goede optie.

Ook bij de keramische pan kan je trouwens niet altijd ongestraft met je vork prikken zonder krassen te veroorzaken. Er zijn verschillen in hardheid en toch ook verschillen in het anti-aanbak resultaat. Sommigen plakken net iets meer. Overigens lijken er in gekleurde keramische coatings ook schadelijke stoffen te zitten, zoals zware metalen. Houdt het voor de zekerheid dus bij wit.

Gietijzer

Dan zijn er natuurlijk nog de gietijzeren pannen. Mijn moeder heeft die. Prachtige pannen, werken als een tierelier, gaan echt een eeuwigheid mee, maar zijn natuurlijk wel loeizwaar. Iets om rekening mee te houden. Het slimst is om deze pannen meteen na gebruik schoon te maken met heet water, want ook hier kan de boel anders vastkoeken. Bovendien moet je de pan onderhouden door het regelmatig in te smeren met plantaardige olie. Kortom: een pan, die om aandacht vraagt (en spierballen).

Roestvrij staal

Ook roestvrij stalen pannen zijn een optie. Althans, als het om duurzaamheid en je gezondheid gaat. Als het om anti-aanbakken gaat, komen er wat meer skills bij kijken (als in: constant roeren en dan nog). Dat betekent alsnog flink boenen na gebruik. Maar als je niet gaat bakken, is dit natuurlijk een prima, milieubewust alternatief.

Email

En dan zijn er nog de geëmailleerde pannen van het bekende merk Le Creuset. Mateloos populair, absoluut anti-aanbak, duurzaam en goed voor je gezondheid, maar ook behoorlijk aan de prijs en dus lang niet voor iedereen weggelegd. Er zijn natuurlijk ook goedkopere emaille koekenpannen op de markt, maar de anti-aanbak ervaringen hiermee zijn lang niet altijd even positief, zo lees ik op internet.

Welke duurzame pannen gebruik jij? En wat zijn jouw ervaringen? Laat het ons weten door hieronder een reactie achter te laten.