Wie niet duurzaam doet, is een dief van eigen portemonnee

Jan Rotmans is bedenker en oprichter van Urgenda, de actie-organisatie om Nederland sneller te verduurzamen. Hij is hoogleraar duuzaamheid en transities aan de Erasmus Universiteit, een vakgebied dat hij zelf opzette. Hij is betrokken bij tal van duurzame doorbraakprojecten. Zijn expertises zijn klimaatverandering, transities, duurzame ontwikkeling en systeeminnovaties. In de jaren 80 ontwikkelde hij het integrale klimaatmodel IMAGE, dat werd gebruikt in de onderhandelingen voor het klimaatverdrag van Kyoto en nog steeds wordt gebruikt en doorontwikkeld.
(Advertentie)
Krijg snel de beste deal: vraag gratis en simpel offertes aan voor zonnepanelen, energiebesparing of een nieuwe CV-ketel.
Hoe denkt u dat de duurzaamheid mainstream kan worden?
Jan Rotmans: “Dat is het al aan het worden. Twintig jaar geleden moesten we nog uitleggen waarom duurzaamheid nodig was. Tegenwoordig niet meer, zeker bij de jongere generatie is het al een vertrekpunt. Je kunt nog niet spreken van de gemiddelde consument hoor. Maar mensen zeggen nu wel: Wat kan ik doen als consument? Wat is mijn handelingsperspectief? Wat moet ik wel en niet doen? Maar het moet nóg makkelijker en toegankelijker worden. Het moet voor iedereen in te passen zijn in hun levensstijl.”
Hoe verkoopt u duurzaamheid in een dagelijks gesprek?
“Als je milieu of klimaat argumenten noemt, dan zeggen mensen: wacht eens even. Mijn buurman moet ook meedoen en de mensen in China ook. Wat kan ik nu voor verschil maken? Pas als het geld uitmaakt in je eigen portemonnee, dan geldt dat niet. Stel, je neemt tien zonnepanelen op je eigen dak, voor zo’n 4000 euro. Het rendement dat je dan krijgt is 6 á 8 procent. Als je die 4000 euro op de bank zet heb je een veel lager rendement. Tegenwoordig zeg ik dus: als je niet duurzaam bent, ben je een dief van je eigen portemonnee. Dat is een heel ander argument dan: draag iets bij aan een duurzamere wereld. Je kunt alles economisch zo hard mogelijk maken, de voordelen worden met de dag groter. Een kenmerk van een overgangsperiode van een transitie is een chaotische tijd waarin het ineens heel snel kan gaan. Mede doordat mensen de tastbare voordelen ervan zien.”
Wanneer ontwikkelde u een groene visie?
“Toen ik ging werken en ik de opdracht kreeg een integraal model op te zetten over klimaatverandering, heb ik meteen aan de bel getrokken en gezegd: dit kan niet zo doorgaan. Er zit zo iets fundamenteels fout in hoe wij produceren en consumeren. Als je de complexiteit en diepte van de problemen doorziet, dan laat het je ook nooit meer los. Toen zei ik al: het gaat nog

een grote opgave worden om ons land toekomstbestendig te maken. Vooral omdat we een zeer kwetsbare Delta zijn. We leven voor een belangrijk deel ver onder zeeniveau en er is geen land wat dat heeft. Een oplossing is bijvoorbeeld drijvende steden.
Ik ging bij het opzetten van het integrale klimaatmodel al uitrekenen wat de verduurzaming van Nederland ons zou opleveren en wat het zou kosten. Dat doe ik nog steeds: ik probeer aan te geven hoe het niet moet en aan de andere kant hoe het wel zou kunnen. Allebei zijn nodig, met doemverhalen breng je mensen niet in beweging en mooie verhalen alleen zijn niet voldoende.
U noemt zichzelf een ‘maatschappelijk gedreven wetenschapper’. Is zingeving een belangrijk richtinggevend ideaal in uw leven?
Ik vind dat je alle kwaliteiten die je hebt moet benutten en moet aanwenden voor iets zinvols. Met duurzaamheid bezig zijn is een zinvolle invulling van mijn leven. Ik ben een visionair en ik kijk in de toekomst. Ik probeer te begrijpen wat er op ons afkomt en wat dat voor ons betekent.
De verduurzaming van de samenleving is in diepste zin eigenlijk een zoektocht naar nieuwe waarden. We merken nu dat de oude waarden zoals korte termijn rendement, geld, efficiency, niet meer werken. We komen uit een verticale samenleving, topdown georganiseerd. Wat je nu ziet is een horizontale samenleving, de netwerksamenleving, met veel veranderkracht van onderop. De nieuwe waarden gaan over zingeving, kwaliteit, geluk, welbevinden, wat meer de tijd nemen. Veel mensen proberen krampachtig vast te houden aan oude waarden. Maar dat is ook een kenmerk van transitie, dat er nog veel weerstand is tegen die ingrijpende verandering. Het is onmiskenbaar dat we die oude waarden moeten loslaten. Ik noem dat ook wel eens ‘vooruit naar vroeger’. Dat vind ik wel een mooie typering. Je kunt nooit meer terug naar vroeger, je moet vooruit. Maar die nieuwe waarden, zijn vaak universele waarden. Vaak zijn het dezelfde als waar we mee begonnen zijn, maar waar we ver van afgedreven zijn.”
Wat zijn de belangrijkste waarden voor u zelf?
“Kwaliteit, geluk, welbevinden. Gemeenschappen, dat we weer dingen samen gaan doen. Als onderdeel van wat ik noem de ‘glocalisering’, het antwoord op globalisering. Dat je weer teruggaat naar een kleine schaal en geaard bent. En er nieuwe gemeenschappen ontstaan rondom die nieuwe, duurzame waarden.”
Lees ook
Duits dorpje verdient miljoenen met schone energie
Zo maakt een groene druppel een groene golf
Akkers in de woestijn de oplossing voor voedselcrisis
Bij hetkanWel zijn we zo groen, dat we zelfs onze artikelen recyclen. In de kerstvakantie publiceren we artikelen uit ons archief opnieuw: omdat jij ze misschien gemist hebt en het mooie verhalen zijn die, eventueel met een kleine update, nog steeds actueel zijn. Het originele artikel vind je hier. Blogger Roza interviewde afgelopen jaar 8 groene denkers en doeners. Al haar interviews vind je hier.