Als de overheid flinker is, leven we in overvloed

Zijn toespraak bij De Wereld Draait Door over meer vertrouwen en duurzaamheid raakte bij miljoenen Nederlanders een gevoelige snaar. Maar hoe wil Jan Terlouw het vertrouwen in de samenleving terugbrengen? En hoe zorgen we dat we stoppen met het verwoesten van onze aarde? Een inspirerend gesprek met deze beroemde kinderboekenschrijver en ex-politicus.
“Ben je al zenuwachtig?”, vraagt de cameraman me. Als kandidaat-Tweede Kamerlid mag ik bij Jan Terlouw op bezoek komen. We maken van deze gelegenheid gebruik om ook vragen namens hetkanWel te stellen.
Ik ben inderdaad enigszins gespannen. Het komt niet zo vaak voor dat ik mensen spreek die maar liefst drie verschillende succesvolle carrières opbouwden: als wetenschapper, schrijver en politicus, in het geval van Terlouw.
Maar mijn zenuwen blijken nergens voor nodig. Zodra we in de huiskamer zijn, stelt Terlouw ons op ons gemak met herinneringen aan zijn betoog bij De Wereld Draait Door. „Ze wilden mijn verhaal ondersteunen met beelden uit de film van Leonardo di Caprio (Before the flood, red.), maar ik zei dat dit niet hoefde. Ik stelde voor om gewoon in de camera te kijken en mijn verhaal te vertellen. ‘Maar hoe weet u dan wanneer de zeven minuten voorbij zijn?’, vroegen ze. Ach, dat komt goed, zei ik, want ik heb een innerlijk klok.”

Vertrouwen krijgen door het te geven

Veel mensen herkenden zich kennelijk in zijn oproep tot meer vertrouwen, want de toespraak werd een virale hit. Dat riep direct ook de vraag op: hoe brengen we het vertrouwen terug in onze maatschappij?
„Het is natuurlijk heel erg moeilijk in een samenleving waar zoveel factoren tegelijk spelen”, antwoordt Jan Terlouw. „Maar politici kunnen natuurlijk wel iets doen. Namelijk honderd procent vertrouwen uitstralen en betrouwbaar zijn. Positief vertrouwen uitstralen, zeggen: burgers, ik vertrouw u. Ik ga niet alles dichtregelen. En ik ben zelf buitengewoon integer.”
„Je draagt de norm voor. Dat zie je ook in de opvoeding”, vervolgt Jan Terlouw. „Kinderen onder de tien doen ouders na.”
Hoe meer je mensen vertrouwen en dus verantwoordelijkheid geeft, hoe meer ze het waard willen zijn, stelt Terlouw. „Dan haal je het beste uit ze. Eén van mijn slagzinnen in de politiek is altijd geweest: het hebben van plichten is een recht. En daar bedoel ik mee: rechten is mooi, mensen moeten ze hebben. Maar plichten zijn net zo belangrijk. Als je plichten hebt, dan hoor je er bij.
Dan ben je mede-verantwoordelijk, nou dat haalt het beste uit je. Je hebt er recht op om ze te hebben.”

Leven in overvloed

Terlouw ziet het gebrek aan vertrouwen als een belangrijk obstakel bij het aanpakken van klimaatverandering. De politiek en de bevolking moeten dit probleem namelijk samen aanpakken in een vertrouwenspolitiek. Met als centrale uitgangspunt: een leefbare aarde voor onze kinderen. In de praktijk schuiven we de dingen die daarvoor nodig zijn vaak voor ons uit. Hoe kunnen we dat veranderen?
„Er zijn allerlei prima oplossingen”, stelt Terlouw. „Want er is overvloed! Er is overvloed aan materialen, je kunt die steeds hergebruiken, dus ze zijn er steeds weer. De circulaire economie. Ook energie is er genoeg: de zon… Twee procent gebruiken we! De rest gaat zo weer weg. Je zou er helemaal niet zuinig op hoeven te zijn. We kunnen leven in overvloed, als we het op de goede manier doen.”

Vlees eten verbieden?

Maar Terlouw ziet ook heel goed waarom we nog niet voluit kiezen voor deze overvloed. „Er staan grote belangen in de weg. Er zijn mensen die er enorme belangen bij hebben om alles te houden zoals het is. Om nu al die olie en die kolen nog te winnen.”
Van liberalen wordt vaak gedacht dat ze zoveel mogelijk aan de markt willen overlaten, maar dat is volgens hem een misvatting. De overheid moet doen wat nodig is. „ Als de politiek een beetje flinker was”, legt hij uit, „en zou zeggen: weet u wel dat wij de baas zijn namens de bevolking?
En weet u wel wat wij in Parijs hebben besloten? Dat we het anders gaan doen? Dus daar gaat u aan meewerken hè? En als u dat niet doet, het spijt me wel, dan komt uw olie er niet in, want dat kunnen wij afdwingen als politiek. Dat mis ik nu totaal.”
Naast olie, gas en kolen zorgt ook het eten van vlees voor veel klimaat- en milieuproblemen. Moet de overheid vlees verbieden?
„Je kunt dat niet meteen verbieden. Het is ook niet met zekerheid te zeggen door de overheid dat dit gezond is, omdat je dan wellicht bepaalde eiwitten niet binnenkrijgt. Maar je kunt wel sturen op minder vleesconsumptie met bijvoorbeeld een vleestaks. Dat doen we op alcohol ook. Dan wordt al snel gezegd dat je de mensen met de laagste inkomens benadeelt, maar het is alleen maar gezonder om minder vlees te eten, dus dat valt reuze mee! Je kunt zo dus gedeeltelijk afdwingen dat er minder vlees wordt gegeten, maar dan moet je het wel willen!”

De normaalste zaak van de wereld

Als we het ‚leven in overvloed’ in onze samenleving willen realiseren, dan moet kiezen voor duurzaamheid de normaalste zaak van de wereld voor de overheid worden. En niet kiezen voor het goedkoopste, zoals nu nog vaak het geval is. Maar dat kunnen we volgens Terlouw snel veranderen. „Dat kan heel simpel”, zegt hij glimlachend, „Gewoon één klein regeltje toepassen: de vervuiler betaalt.”
In zijn recente boek Het Hebzuchtgas is klimaatverandering een centraal thema. Het is een sprookje voor jong en oud. Wat kunnen volwassenen eigenlijk leren van jeugdboeken?
„Ik beschouw kinderen als complete mensen, alleen nog niet ingevuld. Daarnaast hebben ze nog niet de woorden ter beschikking om hun handelen onder woorden te brengen. Als ze bijvoorbeeld liegen, vinden ze het heel moeilijk om te vertellen waarom ze dit doen. Ik strafte mijn kinderen nooit, alleen met verhalen. Ik vertelde dan bijvoorbeeld over mijn tante Greet, een schat van een mens! Op een dag kwam ze trots langs in een nieuwe jurk. Maar die jurk was ‘een monster’. Ik zei toen tegen haar dat ik hem mooi vond… Daarna vroeg ik aan mijn kinderen: was jouw ‚leugen’ van deze soort? Of was het anders? Verder ben ik een moralist tot in de kist. Dus voor volwassenen geldt de moraal van de verhalen ook en ik probeer ze zo op te schrijven dat zij zich niet te pletter vervelen bij het voorlezen.”
Bekijk hier het filmpje van mijn gesprek met Jan Terlouw.